Is monogamie nog van deze tijd?
Leestijd: 6 minuten Geschreven door JodiHoewel we (bijna) allemaal (onbewust) streven naar het vinden van die ene persoon met wie we de rest van ons leven willen delen, staat het concept monogamie steeds vaker ter discussie. De eeuwige liefde lijkt ver te zoeken in een tijd waar een huwelijk lijkt te duren tot de scheidingspapieren hen scheidt. Hoe kan het dat eeuwige liefde vroeger zoveel vanzelfsprekender leek te zijn dan vandaag de dag? Is monogamie tegenwoordig slechts een keuze en hopeloos achterhaald? Zo vroeg ook de schrijver van de lezerscolumn van deze week zich af.
Volgens bioloog Liesbeth Sterck is monogamie op dit moment nog steeds de meest gebruikelijke relatievorm. Het gedrag van mensen is daarin uniek: er is namelijk geen enkele andere soort die zolang bij elkaar blijft als wij. De reden hiervoor lijkt te zijn dat een kind opvoeden een tweemanstaak is en niet, zoals bij veel diersoorten, de taak van alleen de man of de vrouw. Wel lijkt ‘seriële monogamie’ steeds meer voor te komen: we hebben steeds vaker meerdere monogame relaties gedurende ons leven, en settelen dus niet op ons dertigste met één partner. We hebben een relatie met iemand totdat we er genoeg van hebben. En dan gaan we op zoek naar de volgende.
MAAR TOCH…
En tóch gaan mensen vreemd. Sterker nog: de kans is wel 40 tot 76 procent dat je minstens één keer in een relatie wordt bedonderd. Hoe kan dat dan? Psycholoog Marcelino Lopez schrijft in één van zijn artikelen: ‘Mannen zouden er evolutionair wat aan hebben als ze behalve hun partner ook hun zaad verspreiden buiten de relatie, en de vrouw kan misschien aan beter zaad komen van een man die verder niet de opvoeder van haar kind wil zijn.’ That escalated quickly… Nou heb ik nog nooit iemand horen zeggen dat hij/zij voor een ander is gegaan ten behoeve van de zaadverspreiding. Evolutionaire theorieën hebben dan ook weinig met emotie te maken: het gaat er puur om welk gedrag het beste resultaat oplevert. Marcelino vertelt daarom de voornaamste reden dat Nederlanders vreemdgaan: ‘Nederlandse mannen die een slippertje maken zijn over het algemeen op zoek naar spanning en willen de sleur doorbreken. Vrouwen worden veelal ‘per ongeluk’ verliefd. (...) Ontevredenheid in een relatie is de grootste trigger voor vreemdgangers. En na de bekendmaking betekent het voor de helft van de vreemdgangers het einde van de relatie.’
“Ontevredenheid in een relatie is de grootste trigger voor vreemdgangers”
UNIVERSEEL PATROON
Dat is natuurlijk geen gezellige uitkomst. Toch lijkt er een logica in te zitten. Helen Fischer ontdekte namelijk een piek in echtscheidingen na een liefdesrelatie van ongeveer vier jaar. Haar verklaring ligt bij onze verre voorouders, die elke vier jaar één kind kregen. Als het kind letterlijk op z’n eigen benen kon staan, ging iedere partner zijn eigen weg: op zoek naar de volgende. Tegenwoordig kunnen vrouwen beter voor zichzelf zorgen en is de man niet meer onmisbaar voor de verzorging van de kinderen (om maar even in traditionele termen te blijven spreken): dit zou verklaren waarom we tegenwoordig méér en eerder relaties verbreken dan voorheen. Daarbij leven we in complexe samenlevingen met uiteenlopende culturen, sociale en religieuze principes (en propageert slechts één op de zes samenlevingen monogamie). Kortom: ‘tot de dood ons scheidt’ heeft een heel andere betekenis en lading dan vroeger.
Dat komt omdat huwelijken vroeger veelal praktische redenen hadden. Mensen trouwden om financiële redenen, of om hun status veilig te stellen. Scheiden was taboe (wat zeg ik, het was een schánde) en kon je bovendien in gevaar brengen. Tegenwoordig is trouwen in westerse culturen iets wat vooral hoort te gebeuren uit liefde. Althans, dat is de overtuiging. Hoewel scheiden allesbehalve een pretje is, gebeurt het wel meer omdat het taboe en de complete schande ervan af is: als de liefde is uitgedoofd en niet meer genoeg blijkt te zijn, worden de scheidingspapieren erbij gepakt. En dus pleiten steeds meer mensen voor polygamie, of in ieder geval seriële monogamie. Exclusiviteit met en toewijding aan één partner hoeft dan niet meer.
SPREAD THE LOVE
Zo pleit ook Simone van Saarloos, die monogamie vooral als maatschappelijk vraagstuk ziet, voor multi-intimiteit. Ze vertelt aan de Volkskrant: ‘Waarom hebben we onze maatschappij zo vormgegeven dat iedereen denkt dat-ie iemand anders nodig heeft om zichzelf te vervolmaken? En hoezo is dat in de wet vastgelegd? Hoezo geniet je belastingvoordeel als je met iemand samen bent?’ In haar boek ‘Het Monogame Drama’ schrijft ze: ‘Door de nadruk in onze cultuur op het vinden van een wederhelft is de monogame relatie het doel geworden en de persoon met wie je een relatie hebt een middel om tot dat doel te komen.’ Ook zegt ze dat polygamie of seriële monogamie veel beter bestand is tegen zogenaamde grilligheid. Waar dit in een huwelijk veelal onheil betekent, wordt het buiten het huwelijk juist omarmd. Invloeden van buitenaf horen er in polygamie of seriële monogamie (waar periodes van single-zijn onderdeel van uitmaken i.p.v. worden gezien als tussenpozen voor een relatie) gewoon bij. Simone stelt: ‘Het single-zijn is geen status, maar een levenskunst: het gaat hier om het vermogen om te reageren op dat wat het leven wezenlijk kenmerkt: chaos, tegenslag en groei. Leven is een risico. (...) De meeste sociale structuren zijn erop gericht om tegenslag systematisch uit te roeien. De monogame relatie biedt rust en zekerheid en weert alle mogelijke teleurstellingen. Toch moet het allemaal ook voldoende ‘leuk en spannend’ zijn om de nieuwsgierigheid naar elkaar levend te houden.’
“Tot de dood ons scheidt heeft een heel andere betekenis dan vroeger”
Een belangrijk kritiekpunt, én de reden waarom zij, Simone, voorstander is van multi-intimiteit. Volgens haar vervult monogamie lang niet alle behoeftes, en kunnen er wringende sociale structuren ontstaan. Zo maken mensen zich bijvoorbeeld té afhankelijk van elkaar en zijn ze zonder elkaar te onthand. Daarbij speelt jaloezie vaak een vervelende rol in monogame relaties. ‘Als je een monogaam duo vormt, word je minder dynamisch. Samen klonter je samen tot een grovere korrel, die minder afgeeft aan de wereld. Hoe kleiner je als korrel bent, hoe meer verbindingen je aangaat. Je bent beweeglijker en mobieler.’ Samen met het feit dat er tegenwoordig minder afhangt van een huwelijk (tenzij je prins Harry bent natuurlijk), vormt dit een verklaring waarom mensen vandaag de dag meer voor polygamie of seriële monogamie kiezen. Het past voor sommigen misschien wel beter in de complexe samenleving waarin we leven. ‘De wijze waarop liefde in boeken, films en tijdschriften wordt verbeeld botst bovendien met belangrijke technologische ontwikkelingen en verschuivende sociale verhoudingen, zoals de emancipatie van de vrouw, de democratisering en de verspreiding van verleiding en de toename van communicatiemogelijkheden.’ Zo zegt Simone: ‘Mijn pamflet is eerder een pleidooi voor zelfstandigheid. (...) Monogamie hoeft geen drama te zijn. Het gaat mij er niet om de ene norm af te troeven met een andere norm. Elke relatievorm is goed, als ie maar bewust is gekozen.’
Hoewel we dus (bijna) allemaal naar monogamie streven en we het (terecht!) ontzettend fijn vinden om te weten dat er thuis altijd iemand is die op je wacht, lijkt monogamie dus niet per se normaal te zijn. ‘Het is de vreemde eend in de bijt’ en past voor sommigen niet in de huidige wereld waarin ontwikkelingen zich snel opvolgen. Wat overigens niet betekent dat je bestaande waarden en normen aan je laars moet gaan lappen: respect voor de ander staat áltijd hoog in het vaandel. Vreemdgaan (en een ander dus kwetsen) mag dan wel z’n oorzaken hebben, maar als je met je partner ‘afgesproken’ hebt dat je aan elkaar genoeg hebt, is en blijft het not done. In plaats daarvan kan je je beter afvragen of monogamie wel aan jou besteed is of waarom je verlangt naar iemand anders terwijl je een relatie hebt. Anders is het misschien tijd om problemen te bespreken vóórdat de bom barst. En mocht monogamie niet je ding zijn, dan zijn er blijkbaar tal van andere relatievormen waarin je wellicht wél je geluk kan vinden. Voor ieder wat wils.